'Zolang de leeuwen niet hun eigen verhalen verzinnen, zullen de jagers altijd de helden blijven van jachtvertellingen.' Mia Couto (62) begint De bekentenis van de leeuwin met een Afrikaans spreekwoord maar plaatst er meteen een citaat uit het Evangelie van Thomas tegenover: 'Gelukkig is de leeuw die door de mens wordt opgegeten, want de leeuw zal mens worden. En ongelukkig is de mens die door de leeuw wordt opgegeten, want de leeuw zal mens worden'. Daarmee zijn de krijtlijnen uitgezet voor een verkenning van de uitgevlakte grenzen tussen dader en slachtoffer in een patriarchale maatschappij op het breukvlak van traditie en moderniteit.

Het verhaal begint bij Silencia, de zus van Mariamar Mpepe, die wordt gedood door leeuwen, waarop haar vader zijn enige nog levende dochter opsluit. Met de geest van haar zus als gezelschap droomt Mariamar ervan te ontsnappen uit haar geboortedorp Kulumani. Ondertussen wordt in de hoofdstad een jager gerekruteerd om met de roofdieren af te rekenen. Maar gaandeweg blijkt dat jager en prooi geen vastomlijnde identiteit hebben.

Waargebeurd

De inspiratie vond de schrijver in waargebeurde feiten uit 2008. Couto, die behalve romancier, dichter en journalist ook milieubioloog is, had vijftien veldwerkers naar de noordelijke provincie Cabo Delgado gestuurd om er de ecologische impact te bekijken van olieboringen. Tijdens hun vier maanden durende verblijf werden vijfentwintig vrouwen door leeuwen verslonden. Couto besloot zelf op onderzoek te gaan en stelde vast dat de dorpelingen de gebeurtenissen met oude angsten en demonen omwikkelden, waardoor ze een geheel nieuwe betekenis kregen. Zo geloofden velen niet dat de dieren kwetsbaar waren voor kogels en sommigen waren ervan overtuigd dat ze overdag mensen waren en 's nachts leeuwen.

'Geleidelijk aan drong het tot de jagers door', zo schrijft hij in het voorwoord, 'dat de mysteries waarmee ze hier te maken hadden, slechts symptomen waren van sociale conflicten waar ze geen passende oplossing voor hadden.'

Sinds De bekentenis van de leeuwin in 2012 in het Portugees verscheen, werd Couto vaak gevraagd waarom uitgerekend dit verhaal hem zo aansprak. Hij zei dat hij in de verbeelding van de dorpelingen de verhalen herkende van de bejaarde zwarte buren uit zijn jeugd in Beira, waar hij opgroeide als kind van een gevluchte Portugese dissident.

Hoewel hij blank was (en vermogender dan het gros van zijn vrienden), behoorde de jonge Couto niet tot de koloniale elite. Zijn communistische vader, Fernando, ijverde voor de onafhankelijkheid van het land, die tot in 1975 op zich liet wachten en die meteen ook uitmondde in bijna twee decennia van burgeroorlog.

Fernando leerde zijn zoon dat vriendschap geen kleur heeft, en dat het lokale Chissena minstens evenveel werelden kon openen als het Portugees dat ze thuis spraken. Daarmee reikte hij hem onbewust ook een van de sleutels van zijn schrijverschap aan. Het is immers juist de versmelting van verschillende verbeeldingswerelden die van Couto zo'n bijzondere auteur maakt, blank noch zwart maar fundamenteel Mozambikaan.

Prooi

De bekentenis van de leeuwin is opgebouwd uit 16 hoofdstukken, die alterneren tussen twee aan elkaar gespiegelde personages. De eerste stem is die van de opgesloten Mariamar, de tweede die van jager Arcanjo Baleiro. Ze zijn allebei buitenstaanders - haar familie woont als enige in het dorp in een huis van beton, zijn vader trouwde een mulattin, waardoor hij verstoten werd door zwarten en buitengesloten door halfbloeden en blanken.

Zestien jaar geleden ontmoetten ze elkaar voor het eerst en Mariamar heeft sindsdien onbewust op hem gewacht.

Zowel Mariamar als Arcanjo worstelt met zichzelf en met een verzwegen duister verleden, dat in flarden en snippers wordt blootgelegd. 'Het leven', zegt Mariamars overleden oom in een visioen tegen haar, 'heeft je beroofd van je mens-zijn: je bent zozeer behandeld als een dier dat je denkt dat je dat ook bent.' Arcanjo van zijn kant 'weet wat het is om een prooi te achtervolgen' maar is zijn hele leven 'ook zelf achtervolgd', door het geweerschot waarmee zijn oudere broer Rolando zijn vader vermoordde, een paar weken nadat hun moeder was gestorven.

De jacht is zowel voor Mariamar als voor Arcanjo een proces van transformatie. Er worden bittere oude rekeningen vereffend en onbehaaglijke waarheden geserveerd. Maar de manier waarop dat gebeurt, is bijzonder. Couto omschrijft zichzelf graag als een 'dichter die proza schrijft', voor wie elk woord zijn plaats op het papier moet verdienen. En dat is ook wat in De bekentenis van de leeuwin opvalt: de sobere, trefzekere en tegelijk magische lyriek, die de harde realiteit niet schuwt.

Couto's portret van Kulumani, en bij uitbreiding van heel ruraal Mozambique, is magistraal en doordesemd van huiselijk geweld, misogynie en ontwrichting. 'Wat kunt u zich nog herinneren van de oorlog?' vraagt de schrijver-journalist die Arcanjo op zijn reis vergezelt aan de dorpelingen. 'Er valt niets te herinneren, meneer,' zegt een boer. 'Hoezo niet?' 'We zijn allemaal dood teruggekeerd uit de oorlog.' 'De schrijver', meent Arcanjo, 'vraagt de doden om hun littekens te laten zien. Op dat moment bedenk ik dat dat de bedoeling is van de jacht: terugkeren naar gene zijde van het leven, niet langer een mens hoeven zijn.'

Vertaald door Harrie Lemmens, Querido, 224 blz., 18,99 € (e-boek 11,99 €).

Verberg tekst

De nieuwste roman van de Mozambikaanse schrijver Mia Couto (1955), De bekentenis van de leeuwin, speelt zich af op het platteland van het hedendaagse Mozambique. De dorpelingen koesteren hun traditionele waarden en velen van hen identificeren zich met de moordzuchtige leeuwen. Zo ook de 32-jarige, kinderloze Mariamar, die als een van de weinigen in het dorp kan lezen en schrijven.

Net als Couto's vorige roman, het prachtige Vrouwen van as, kent dit boek twee perspectieven. Mariamar geeft haar versie van het verhaal in dagboekachtige hoofdstukken waarin zij fantaseert over een leven ver van het verstikkende platteland. Tussendoor lezen we fragmenten uit het dagboek van de jager. Hij worstelt met zijn liefde voor de mooie verpleegster met wie zijn vermeend krankzinnige broer is getrouwd.

Couto tekent het leven op de savanne met scherpe pen en het is shockerend om te lezen hoe de burgeroorlog die tot begin jaren negentig het gebied teisterde, nog steeds slachtoffers maakt, al was het maar omdat de leeuwen de mens sindsdien als prooi zien. Tijdens de oorlog aten ze de lijken op die op het veld waren achtergelaten.

Maar waarom laat Couto een van zijn kwalijkste personages, Mariamars gewelddadige en aan meervoudige incest schuldige vader, in een heldhaftig gevecht met een leeuw sneuvelen? En waarom moet Arcanjo uiteindelijk gelukkig worden met zijn schoonzus? Het levert een nogal kitscherige hotelscène op.

Zo zijn er meer scènes die vragen oproepen. Dit neemt niet weg dat De bekentenis van de leeuwin een fascinerende vertelling is over schuld en woede, over de gruwelijke nawerking van oorlog, gesitueerd in een wereld die heel wat minder romantisch is dan de reisfolders ons doen geloven.

***

Uit het Portugees vertaald door Harrie Lemmens.

Querido; 224 pagina's; € 18,99.

Verberg tekst

Ooit zag ik op safari in Zuid-Afrika hoe een leeuwin een schijnaanval uitvoerde op een jeep vol fotobeluste toeristen. Zelden zo veel lijkbleke gezichten onder zo’n stralende zon gezien. Hoe majestueus ook, leeuwen blijven roofdieren die je best met rust laat. De legende gaat dat als ze eenmaal mensenvlees geproefd hebben ze niets anders meer willen. Auteur Mia Couto verwerkt een waargebeurd verhaal over een troep leeuwen die een dorp in Mozambique belagen en daar twee dozijn slachtoffers maken. Een jager wordt aangesteld, hoewel de dorpsoudsten argwanend staan tegenover elke buitenstaander. De lokale stropers vrezen bovendien concurrentie en vrouwen worden angstvallig binnengehouden – wie weet wat die vreemde met hun dochters uitspookt?

Een broeierige roman is het resultaat, doorspekt met Afrikaanse mythen over mensen die in dieren veranderen en omgekeerd. Geheimzinnig ook, hoe Couto met tijd en ruimte speelt, met man en vrouw, met leven en dood. Eerder al toonde de Mozambikaanse Couto zijn talent met Vrouwen van as , met dit exotisch relaas bevestigt hij zijn internationale statuur. En verder: te allen tijde uw handen binnen de jeep houden.

***

Querido (oorspronkelijke titel: A confissão da leoa), 224 blz., € 18,99.

Verberg tekst

Mariamar Mpepe wordt in huis opgesloten nadat haar zus is gedood door een leeuwin. De jager Arcanjo Baleira wordt uitgekozen om op de leeuwen rond Mariamars dorp Kulumani te jagen. Aan de hand van de dagboeken van de twee worden we meegenomen in een droomachtige realiteit, waarin je niet meer weet wie leeuwin en wie mens is. De bekentenis van de leeuwin is zowel een raadselachtig mysterie als een onderzoek naar de onderdrukking van vrouwen. Niets is wat het lijkt. Surrealistisch verhaal dat het conflict tussen oude en nieuwe waarden en de strijd van vrouwen blootlegt. Prachtige sfeervolle roman die tot het einde boeit. António Emílio Leite Couto (1955), beter bekend als Mia Couto, is een Mozambikaanse schrijver. In 2014 ontving hij de belangrijke Neustadt International Prize for Literature. Eerder verschenen van hem onder andere: 'Slaapwandelend land' (2009) en 'Vrouwen van as' (2016)*. António Emílio Leite Couto, beter bekend als Mia Couto, is een Mozambicaans schrijver. In 2014 ontving hij de belangrijke Neustadt International Prize for Literature. Verberg tekst

Wat geldt voor andere wereldtalen zoals het Engels, het Frans en het Spaans, gaat ook op voor het Portugees: de literatuur uit de voormalige koloniën doet inmiddels niet onder voor die van het moederland.

Voor het Portugees begon die ontwikkeling ongewoon vroeg: in de negentiende eeuw, na de onafhankelijkheid van Brazilië. In het Afrikaanse deel van het Portugese rijk zette de literaire bloei pas echt door na de Anjerrevolutie van 1974 en de op de onafhankelijkheidsverklaringen aansluitende, jarenlange burgeroorlogen. De Nederlandse lezer kon dat goed volgen: er verschenen verschillende vertalingen van werk van belangrijke Angolese schrijvers als de getaande verzetsstrijder, politicus en socioloog Pepetela (1941) en de subtiele, geestige scepticus José Eduardo Agualusa (1960), die op dit moment wellicht de vindingrijkste schrijver is van zijn taalgebied.

Mia Couto (1955) is de grote naam uit die andere belangrijke voormalige Afrikaanse kolonie van Portugal: Mozambique. Hij is internationaal met veel prijzen bekroond en voor heel wat andere genomineerd; het Franse dagblad Le Figaro tipte hem vorig jaar als kanshebber voor de Nobelprijs.

Wie 'De bekentenis van de leeuwin' leest, begrijpt dat succes. Het verhaal speelt zich af in het dorpje Kulumani, een verlaten oord op negen uur rijden van de dichtstbijzijnde stad. De zus van de jonge vrouw Mariamar is het recentste slachtoffer van een plotse leeuwenplaag, en Mariamar wordt veiligheidshalve door haar vader in huis opgesloten. Fragmenten uit haar dagboek vormen de ene helft van de roman. Ze worden afgewisseld met het verhaal van de scherpschutter Arcanjo Baleiro, die door de overheid is ingehuurd om aan de leeuwenplaag een einde te maken en daarvoor overkomt uit de hoofdstad Maputo. Geleidelijk ontdekt de lezer dat de twee elkaar al zestien jaar eerder hebben leren kennen, in bijzondere omstandigheden, en die vertrouwdheid geeft het verhaal een bijzondere wending.

Rond de twee hoofdpersonen cirkelt een aantal hoogst twijfelachtige dorpelingen, voornamelijk familieleden van Mariamar, en enkele officiële types zoals een ambitieus districtshoofd en diens geduchte vrouw, de zwaarlijvige, eigenwijze flapuit Naftalinda, 'de eerste dame' die alle maatschappelijke conventies aan haar laars lapt. Ook een buitenstaander maakt zijn opwachting: de schrijver Gustavo Regalo, 'een kleine blanke man met een baard en een bril' die met de jager Arcanjo is meegezonden om een reportage over de gebeurtenissen te maken.

Herkennen wij in hem een ironisch zelfportret van Mia Couto? "De leeuwen zullen het leuk vinden dat hun dood een reportage waard is", meent Arcanjo zuinigjes. Als man van de daad heeft hij het niet zo begrepen op intellectuelen.

Wat het lezen van 'De bekentenis van de leeuwin' tot zo'n aangenaam vervreemdende ervaring maakt, is de manier waarop de werkelijkheid op losse schroeven wordt gezet en gekruid wordt met Afrikaanse mythen en denkwijzen, waardoor de contouren van de realiteit in de loop van het verhaal steeds sterker vervagen. De grenzen tussen leven en dood lopen in dit verhaal anders dan wij gewend zijn. "Moeder heeft altijd gewaarschuwd dat een kogel in twee richtingen doodt. Met het doodschieten van de oude Baleiro heb ik mezelf van het leven beroofd", merkt één van de personages op. En, als het ware andersom: "Degenen die je doodt worden voorgoed je verwanten, hoe vreemd en vijandelijk ze ook mogen zijn. Ze verdwijnen nooit meer, blijven altijd sterker aanwezig dan de levenden."

Ook het bestaan van de leeuwen is met raadsels omgeven. Zijn de dorpelingen van Kulumani de echte leeuwen? vraagt de lezer, aan het slot van het boek gekomen, zich af. Eén ding is zeker: al hun slachtoffers zijn vrouwen. Want één punt komt uit deze betoverende roman wel degelijk op uiterst realistische wijze naar voren: in de traditionele maatschappij van Mozambique kun je maar beter geen vrouw zijn: zij worden verkracht, vermoord, uitgebuit, en zelden of nooit liefgehad; welwillende onverschilligheid is al heel wat. Mariamar mag haar handen dichtknijpen als ze erin slaagt het dorpsleven te ontvluchten. Zoals een oude vrouw in het boek zegt: "Wij hebben geen vijanden nodig. We hebben altijd genoeg aan onszelf gehad om ons te verslaan."

oordeel

Aangenaam vervreemdende ervaring, gekruid met Afrikaanse mythen.

Vert. Harrie Lemmens. Querido; 223 blz. € 18,99.

Verberg tekst