In deze maandelijkse rubriek bespreekt Annelies Verbeke recent verschenen verhalenbundels. Deze maand: Drie vroege verhalen van J.D. Salinger.
Vijftig jaar is het geleden dat nog ongepubliceerd werk van de grote Amerikaanse auteur in boekvorm naar buiten kwam. Er bestaat geen twijfel over dat hij woedend zou zijn, mocht hij het nog kunnen weten. Het grootste deel van zijn leven (1919-2010) was Salinger naast een meesterlijk schrijver een kluizenaar met een oorlogstrauma, iemand die lak had aan de literaire wereld (zijn laatste werk verscheen in 1965, zijn laatste interview in 1980) en die aan het eind van zijn leven liet vastleggen dat zijn laatste geschriften pas in 2060 mochten worden gepubliceerd. De 21 verhalen die hij vóór zijn beroemde The catcher in the rye schreef, vond hij niet goed genoeg om ooit gepubliceerd te worden buiten de kleine literaire tijdschriften waaraan hij ze zeventig jaar geleden, tussen zijn eenentwintigste en negenentwintigste, verkocht.
Vintage curiosum
Dat het in de VS toch gebeurde door de onafhankelijke uitgeverij Devault-Graves is een rechtenkwestie. Aangezien Salinger vergat drie van deze verhalen te registreren, hadden de erven geen been om op te staan. Zoiets is altijd wrang en als auteur protesteer ik meteen. De lezer in mij is daarentegen erg benieuwd. En de hedendaagse internetgebruiker die ik nu ook eenmaal ben, houdt het bij meewarig zuchten; je hoeft geen technologisch genie te zijn om de verhalen die Salinger van de eeuwigheid wilde behoeden online te vinden. Die stonden daar al lang ongehinderd illegaal te wezen voor de papieren Three early stories in de zomer van vorig jaar het levenslicht zag, voorzien van illustraties - nog zoiets waar Salinger doorgaans een bloedhekel aan had. Te midden van alle tromgeroffel bij het verschijnen van 'de eerste Salinger in een halve eeuw', is dat het echte drama: 'sharing' is niet noodzakelijk 'caring' en de wensen van een grootmeester verworden achteloos tot een vintage curiosum, leuk om een stukje over te schrijven.
Dus toch maar gauw naar de verhalen zelf, die sterk en interessant zijn. Zeker is de auteur die we hier aan het werk zien merkbaar jonger dan die van zijn latere boeken, zoals de bundel Nine stories, met daarin het onweerlegbare meesterwerk 'A perfect day for bananafish'. In de vroege verhalen lijkt het Salinger meer te doen om het zorgvuldig uitknippen van een goed gekozen stukje leven van zijn personages, dan om het uitdiepen van een uitgebreide spanningsboog met zijsprongen en andere perspectieven als in de latere, veel langere verhalen. Maar vanaf de eerste zin van het eerste verhaal is het duidelijk dat je Salinger aan het lezen bent en het theatrale, of eerder 'toneelmatige' van de tekst vergroot die herkenning. Telkens ligt de klemtoon op dialogen, die in 'De jongelui' doen denken aan het even blasé als onbeholpen studententaaltje van The catcher in the rye, met mensen die naast elkaar heen praten omdat ten minste een van beide partijen niet in een toenadering is geïnteresseerd. Achter die dialogen broeit het echte verhaal, en dat is er altijd een van mislukking en eenzaamheid.
Brille
In de drie vroege verhalen duikt ook al het weinig flatterende beeld van de jonge vrouw op, dat in het latere werk van Salinger terugkeert. De niet-begeerde jongelinge in 'De jongelui' onderneemt vruchteloze pogingen een niet-begeerde student aan zich te binden met kwaadaardige verzinsels over anderen. In 'Ga naar Eddy' gaat het om een verwende vrouw die haar seksualiteit inzet om mannen te gronde te richten (al suggereert Salinger mannelijke agressie als omkadering daarvan). In 'Aan één keer in de week ga je niet dood' is het duidelijk dat de jonge echtgenote zich geen moeite zal getroosten om voor de moederlijke bejaarde tante van het hoofdpersonage te zorgen, nu hij zelf naar de oorlog moet, en dat terwijl de tante zich zelf opnieuw over hem blijkt te hebben ontfermd. In Salingers latere verhalen zullen het geen bejaarde moedertypes maar meisjeskleuters zijn die, niet zonder gevaar, als lichtpunten tegenover eenzame mannen met oorlogstrauma's en zelfmoordgedachten worden geplaatst.
Deze inzichten doen geenszins af aan mijn leesplezier. Het is pijnlijk, waarachtig, diepmenselijk en maakt - zoals het geval is bij grote literatuur - een onderliggend mysterie voelbaar. Zijn stijl is snel en wendbaar, tintelend van brille. Ook de vroege verhalen getuigen daarvan. Louter oordelend naar de kwaliteit, zijn ze uiteraard een publicatie waard.
Wie naastDe vanger in het graan nooit wat van Salinger heeft gelezen, moet dringend ontdekken dat hij in de eerste plaats een schrijver van korte verhalen was. Het beste ga je van start met de verhalen en novellen die De Bezige Bij in 2008 en 2011 opnieuw uitgaf, in de eerste plaats met Negen verhalen.
J.D. SALINGER
Drie vroege verhalen.
Vertaald door Johan Hos, Singel Uitgevers, 72 blz., 12,50 euro (e-boek 7,99 euro). Oorspronkelijke titel: 'Three early stories'.
Verberg tekst