Javier Marías is van alle markten thuis. De Spaanse schrijver gooit hoge ogen als romancier, columnist, vertaler en verhalenschrijver. Een best of van zijn vertellingen was al langer beschikbaar onder de titelGeen liefde meer, maar voortaan is zijn hele productie in het Nederlands beschikbaar. De bundelTerwijl zij slapen bevat dertig verhalen die de voorbije veertig jaar tot stand zijn gekomen en is opgedeeld in drieëntwintig 'aanvaarde verhalen' ('waarvoor ik me nog niet schaam') en zeven 'aanvaardbare' ('waarvoor ik me wel een beetje maar niet al te erg geneer'). Er bestaat ook een categorie 'onaanvaardbare verhalen', maar die zijn om voor de hand liggende redenen niet opgenomen.

Enkele pagina's uit dit boek behoren tot het beste dat de auteur ooit heeft geschreven, vindt hijzelf. Marías is bijvoorbeeld zeer te spreken over 'Toen ik sterfelijk was', 'Terwijl zij slapen', 'Al het onheil keert terug' en 'Wat de butler zei', maar zijn absolute favoriet is en blijft 'Kwaadaardig'. Dit uit zijn krachten gegroeide verhaal, dat eigenlijk meer van een novelle heeft, beschrijft de tragikomische wederwaardigheden van de verteller tijdens de opnames vanFun in Acapulco, een film met Elvis Presley in de hoofdrol. Zoals wel vaker is de verteller een vertaler, want zo iemand is het ideale doorgeefluik tussen schrijver en lezer.

Onderkoeld

De favoriete personages van Marías zijn huurmoordenaars, nachtdokters, lijfwachten en huis- en andere spoken, en de reeks sterfgevallen in zijn oeuvre is bepaald indrukwekkend te noemen. De dood ligt altijd en overal op de loer, op de renbaan, in een hotelkamer, in een lift of op het strand. Er wordt gemoord en gezelfmoord dat het een lieve lust is en het sterft van de geestverschijningen, want de auteur heeft een uitgesproken voorkeur voor afgestorvenen die zich bemoeien met de wereld van de levenden. Er worden voorleessessies gehouden voor literatuurminnende huisspoken en in 'Toen ik sterfelijk was' krijgt een geest zowaar de vertellersrol toebedeeld. Een Brits trekje, net als de onderkoelde humor die Marías eigen is. De schrijver doceerde een tijdlang Spaanse literatuur in Oxford en ontsloot als vertaler een hele zwik Engelstalige auteurs voor de Spaanse boekenmarkt. Zoiets laat sporen na.

Uit zijn werk spreekt een groot zwak voor Shakespeare, maar de kneepjes van het vak leerde hij van Henry James, Conrad, Kipling, Maupassant, Tsjechov en Faulkner, en zijn voorkeur voor dubbelgangers heeft de Spaanse schrijver met Jorge Luis Borges en Edgar Allan Poe gemeen. In 'Gualta' ontmoet de verteller een alter ego dat niet alleen een identiek uiterlijk, maar ook exact dezelfde gedachten, gedragingen en intenties heeft, zodat hij zichzelf als het ware weerspiegeld ziet in 3D. Vaak zijn die dubbelgangers tegelijk spoken, zoals in 'Het lied van Lord Rendall', over een dood gewaande soldaat die terugkeert uit de oorlog en constateert dat zijn vrouw is hertrouwd. Een boek van Balzac,Kolonel Chabert, leverde de nodige inspiratie.

Kruisbestuiving

Sommige verhalen lijken wel vingeroefeningen voor het grotere werk. 'Tijdens de huwelijksreis' is bijna woordelijk terug te vinden inEen hart zo blank, en we lopen in deze bundel ook enkele oude bekenden tegen het lijf. Ruibérriz de Torres, de verteller van 'Kwaadaardig', die ook een bijrolletje vertolkt in 'Bloed van een lanssteek', speelt bijvoorbeeld een gastrol inDe verliefden. Custardoy, een gluiperig type uitGif en schaduw en afscheid en andere romans, maakt maar liefst vier keer zijn opwachting. Lord Rymer uit 'Geen liefde meer' en John Gawsworth uit 'Een epigram als uiting van loyaliteit' waren inAller zielen al present. Bovendien is er sprake van kruisbestuiving tussen de verhalen onderling. Er zijn zo veel herhalingen, overlappingen en overeenkomsten dat het lijkt of het dubbelgangersthema het schrijven zelf heeft aangetast.

Javier Marías is een begenadigd verhalenschrijver, al wordt zijn elegante, doorwrochte stijl niet door iedereen gesmaakt. Sommige Spaanse critici vinden zijn proza te moeilijk, te boekerig en te pedant. Wellicht is de man te Brits naar Spaanse smaak, of misschien zijn het toch zijn ongezouten meningen over Spanje die hem de das om doen. Ook deze keer krijgt dit 'wrede land' met zijn 'lichtgeraakte, opvliegende bevolking' een veeg uit de pan. De bundel biedt overigens een voorbeeldige staalkaart van Marías' stokpaardjes. De auteur acht het weinig waarschijnlijk dat er nog meer vertellingen uit zijn pen zullen vloeien, zodat we het voorlopig met deze voorraad zullen moeten doen. Hij heeft het razend druk met zijn nieuwste roman, die eens te meer aan een van zijn verhalen is ontsproten. De lange afstand ligt hem kennelijk toch beter dan de korte baan.

JAVIER MARÍAS

Terwijl zij slapen. Alle verhalen.

vertaald door Aline Glastra van Loon, Meulenhoff, 416 blz., 24,95 ? (e-boek 14,99 ?).

De auteur: een van de grootste hedendaagse Spaanse schrijvers. Vaak bekroond en genoemd als kandidaat voor de Nobelprijs. Zijn boeken verschijnen in meer dan veertig talen.

Het boek: een bundel van alle verhalen die Javier Marías totnogtoe heeft geschreven. Er wordt heel wat af gemoord en het sterft van de geestesverschijningen.

ONS OORDEEL: een fraaie staalkaart van de stokpaardjes en obsessies van een elegante verhalenverteller.

¨¨¨¨è

Marijke Arijs ■

Verberg tekst

Deze bundel kortverhalen van de Spaanse auteur Javier Marías werd in 2012 uitgegeven en is nu ook in het Nederlands beschikbaar. Terwijl zij slapen: alle verhalen bundelt de twee eerdere uitgaven Mientres ellas duermen (‘Terwijl zij slapen’, 1990) en Cuando fui mortal (‘Toen ik sterfelijk was’, 1996), maar met een andere indeling en met toevoeging van extra verhalen, waarvan een aantal tot nu toe moeilijk te vinden waren. De meeste kortverhalen groepeert Marías nu onder de noemer ‘Aanvaarde verhalen’, die het eerste deel van de bundel vormen. Over die verhalen zegt de auteur in het voorwoord: het zijn ‘alle exemplaren […] waarover ik me nog niet schaam’. Over de ‘Aanvaardbare verhalen’ zegt hij dan weer dat het die exemplaren zijn ‘waarover ik me wel een beetje maar niet al te erg geneer’. Daarnaast zijn er nog de ‘Onaanvaardbare verhalen’. Die ondertussen ‘prehistorische’ exemplaren werden niet opgenomen, maar Marías laat niet na ze kort te bespreken. In het voorwoord gaat de auteur ook nog in op de genese en de publicatiegeschiedenis van de kortverhalen en herneemt hij de voorwoorden bij eerdere edities. De lezer krijgt meteen een inkijk in de auteurs visie op zijn meermaals bekroonde werk.
In het voorwoord poneert Marías overigens nog dit: ‘Niets is ooit zeker, maar aangezien ik me de laatste tijd weinig heb beziggehouden met de edele kunst van het verhalen schrijven, is het mogelijk dat er geen enkel meer uit mijn pen komt en dat hetgeen hier geboden wordt uiteindelijk het aanvaarde en het aanvaardbare geheel vormt van mijn bijdrage aan het genre. Ik heb er nauwelijks enige twijfels over dat dit genre, mocht het zo zijn, daardoor geen al te groot verlies lijdt.’ Met die behoorlijk ironische conclusie lijkt Marías een hoofdstuk van zijn literaire oeuvre te willen afsluiten.
Marías profileert zich inderdaad steeds meer als romancier, maar hij is ook bekend als journalist, als essayist en als vertaler van Engelstalige literatuur. In zijn romans spelen niet toevallig vertalers of onderzoekers vaak een hoofdrol. Daarnaast staat in de romans de vergankelijkheid centraal. In De verliefden (2012) probeert het vrouwelijke hoofdpersonage een moord te verklaren. Ze leert de weduwe van de vermoorde man en een huisvriend, op wie ze verliefd wordt, kennen, maar de waarheid achterhalen boezemt niet gewoon angst in. Het heeft iets onheilspellends.
Tot die slotsom komen vele personages in Terwijl zij slapen. In ‘Gualta’ worstelt het hoofdpersonage met de vraag hoe om te gaan met het bestaan van zijn dubbelganger. In het titelverhaal ‘Terwijl zij slapen’ fantaseert het hoofdpersonage voornamelijk over onbereikbare vrouwen. Op het einde van het verhaal van het eeuwige wachten op Inés (de ideale schoonheid) vangt de lezer een glimp op van een spookachtige verschijning. In vele andere kortverhalen is die surreële component prominenter aanwezig: onverklaarbare fenomenen dringen vanaf het begin de realiteit en het leven van de protagonist binnen. Het is wellicht dat buitenzintuiglijke dat de lezer van Terwijl zij slapen op sleeptouw neemt.
[Inge Lanslots] Verberg tekst

Verhalenbundel met een grote verscheidenheid aan thema’s: verhalen over obsessies, enge gelijkenissen of toevallige ontmoetingen. Javier Marías (1951) is een van Spanje’s toonaangevende romanschrijvers met een uitgebreid oeuvre waarin de tijd stil lijkt te vallen, zoals in de trilogie 'Jouw gezicht morgen' (vertaling in 2002, 2004 en 2009). De periode dat hij als gastdocent in Oxford doorbracht, geïntroduceerd in zijn roman 'Allerzielen', vormt ook hier de inspiratiebron. Hij heeft miljoenen lezers in Europa en daarbuiten dankzij de vele vertalingen. Dat Marías ook een meesterlijke verhalenverteller is blijkt in de hier besproken bundel. De intrigerende thema’s en vaak verrassende wendingen zorgen ervoor dat je het niet bij één verhaal laat. Daarbij is de hem zo kenmerkende meanderende, pointillistische stijl ook in de vertaling behouden gebleven, dankzij de soepele, naturel vertaling van zijn vaste vertaalster Aline Glastra van Loon. Voor een vrij breed lezerspubliek. Doet denken aan het werk van de Argentijnse grootmeester J.L. Borges. Verzorgde uitgave. Kleine druk. Verberg tekst