De arts Theodor Busbeck droomt ervan zijn onderzoek naar de geestelijke gezondheidszorg van het individu, of zoals hij het noemt naar de kleine geschiedenis van de mens, uit te breiden naar een collectieve geschiedenis van de volkeren. Het is immers zijn vaste overtuiging dat er een verband moet zijn tussen de verschrikkingen die de wereld met de regelmaat van een klok overvallen (volkerenmoorden, concentratiekampen) en bepaalde ontwikkelingen in de samenleving. Mechanismen die in curven te vatten moeten zijn, zodat de mensheid preventieve maatregelen kan treffen om dergelijke catastrofes te voorkomen. Intussen heeft hij zijn schizofrene vrouw Mylia in een gekkenhuis laten opnemen, waar ze na een affaire met een andere ingezetene Ernst Spengler een gehandicapte zoon Kals ter wereld zal brengen, die op zijn beurt slachtoffer zal worden van de totaal doorgedraaide ex-frontsoldaat Hinnerk Obst, pooier van de al wat oudere prostituee Hanna. Hun geschiedenissen, die afwisselend per personage worden verteld, en waarbij schijnbaar willekeurig heen en weer in de tijd wordt gesprongen, culmineren in het levenswerk van Theodor Busbeck — een zeer controversiële studie van de terreur, die stelt dat ‘goed en kwaad hun oorsprong vinden in nietsdoen en verveling’ en dat er pas een einde kan komen aan het leed als er een evenwicht zal ontstaan tussen leedbezorgers en leedontvangers. Die theorie wordt alvast bewezen in de kleine geschiedenissen van de zes betrokken personages, die in dit verhaal om beurten de rol van beul en slachtoffer zullen vervullen; rollen die inderdaad volkomen inwisselbaar zijn.
Jeruzalem is het eerste boek van de in eigen land hoog ingeschatte Gonçalo M. Tavares (°1970) dat in het Nederlands wordt vertaald. Het is het derde boek in een reeks over geweld die onder de algemene titel livros pretos (zwarte boeken) verschijnt en waarvan er tot nog toe vier zijn uitgekomen. Een interessant en ambitieus werk? dat sterk verwant is aan de romans van Duitse expressionisten als Broch, Döblin en Heinrich Mann, zowel wat de ietwat afstandelijke en koel analyserende stijl betreft als in de onheilspellende opbouw van de verhaallijnen. Toch laat deze roman zich moeilijk betreden en is het pas in tweede helft dat hij de lezer echt in zijn greep krijgt.
[Jan Baes] Verberg tekst

Deze roman is het eerste boek van de Portugese auteur/filosoof (1970) uit zijn reeds omvangrijk en bekroond oeuvre dat in het Nederlands verschijnt en dat zijn internationale doorbraak betekende. Het vormt een onderdeel van zijn ‘zwarte boeken’ reeks die alle een onheilspellende sfeer uitstralen en spelen in een ongenoemde stad in het vaak door gruwelen bezochte Midden-Europa. Deze psychologisch-filosofische roman is gestructureerd als een mozaïek rond zes verschillende personen wier verstrengelde levens in een noodlotsnacht samenkomen, bijeengehouden door een alwetende, essayistisch ingestelde verteller à la Musil (zonder diens bevrijdende ironie). Rode draad is de vaststelling van een arts/onderzoeker dat ‘zowel de collectieve geschiedenis als de kleine geschiedenis van de mens zich in de richting van een evenwicht tussen lijden en doen lijden [beweegt]’, waarbij, net als bij de personages, beul en slachtoffer soms van rol wisselen. Een van de hoofdveroorzakers van het leed is een luxueuze, maar repressieve psychiatrische instelling. Met een verhelderend nawoord van de vertaler. Vrij kleine druk. Verberg tekst