De twee recente uitgaven met het dichtwerk van de Fins-Zweedse poëtica Edith Södergran, een van de grote Europese vernieuwers op het gebied van de literatuur, vormen een positieve literaire verrassing. Dat de naam Edith Södergran wordt genoemd naast Anna Achmatova en haar werk geassocieerd wordt met dat van Else Lasker-Schüler, kan niet goedmaken dat haar oeuvre nog nauwelijks in het Nederlands werd vertaald.

Edith Södergran (1892-1923) kan worden beschouwd als de pionier van de dichtkunst in het Zweeds in Finland. Södergran had een enorme invloed op de poëzie in de Noordse talen, in het bijzonder het Finse lyrische modernisme uit de jaren '20 van de vorige eeuw. Haar poëzie is bevrijd van traditioneel ritme, maat en inhoud en beweegt zich vrijelijk over allerlei grenzen heen. Edith Södergran werd geboren in een Zweeds sprekend Fins burgerlijk gezin in het Russische Sint Petersburg. Zij bezocht de Duitse 'Hauptschule zu St.-Petri'. Het interesse in taal en literatuur werd er actief bevorderd en Södergran raakte beïnvloed door Goethe en Heine. Zij schreef haar 'tienergedichten' in het Duits. Later ging zij over op het Zweeds, maar de Duitse invloed op haar poëzie is altijd aanwezig gebleven. Södergrans wereld weerspiegelt de geografische, sociale en culturele veelvuldigheid van het oude Zweedse rijk dat ooit geheel Finland en de regio van Sint Petersburg (Ingermanland) omvatte.

Södergrans geniale literaire productie ging gepaard met ziekte en later ook armoede. Al vanaf 16 jaar leed ze aan longtuberculose en bracht zij meerdere jaren door in sanatoria in Finland en Zwitserland. Tijdens haar oponthoud in Davos van 1911 tot 1914 kwam zij in contact met de nieuwe literaire stromingen van de Europese avant-garde. Kort voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog keerde Södergran terug naar Finland. Contacten met de schrijver Arvid Mörne en de taalkundige Hugo Bergroth bevestigden haar in haar voornemen om naam te maken als dichteres in de Zweedse taal. Deze keuze was in Finland (toen nog een Russisch grootvorstendom) op zich al een revolutionaire daad; door een aantal radicale hervormingen had het Zweeds haar onbetwiste machtspositie moeten inruilen voor een marginale rol. Door de Russische Oktoberrevolutie raakte de familie Södergran haar economische basis kwijt. Edith ging samen met haar moeder onder zeer armoedige omstandigheden wonen in het zomerverblijf van de familie, in het Karelische badplaatsje Raivola. Haar gehele korte schrijverloopbaan, dat wil zeggen vanaf haar debuut Dikter ('Gedichten') in 1916 tot aan haar dood in 1923, bleef Södergran in Raivola wonen. Eenendertig jaar oud, werd zij uiteindelijk geveld door de tbc.

Inmiddels is Södergran een legende geworden.

De mooiste van Södergran maakt in de vertaling van Lisette Keustermans en Ivo van Strijtem een chronologische keuze uit haar dichtbundels vanaf haar debuut in 1916 tot haar postuum in 1925 verschenen bundel Landet som icke är ('Het land dat niet is'). Het aantrekkelijke van deze uitgave is het feit dat de gedichten in het Zweeds en in het Nederlands zijn afgedrukt. Kenmerkend voor Södergran is de zelfverzekerde ontdekking van haar eigen vrouwelijkheid. 'Het Hooglied van het zusterschap' wordt haar werk wel eens in feministische kringen genoemd; in haar dichtkunst verschijnt de nieuwe vrouw in het volle ornaat van haar tegenstrijdigheden. Daarnaast zijn het natuurlijk de vrije verzen, de vernieuwde vorm en de provocerende grote thema´s zoals dood en zwakte, trauma en chaos, Eros, lust en leven die haar poëzie opmerkelijk, tijdloos en geldig maken.

In de bundel Tussen zon en zuiden, tussen noord en nacht, laten vertaalster Jytte Kronig en fotografe Kim Jonker ons op bijzondere wijze kennis maken met de gedichten van Södergran, die een uitgesproken visuele inslag hebben. Op die manier ontstaat er een wisselwerking tussen fotografisch kunstwerk en gedicht die op verassende wijze en diepte uitdrukking geeft aan Södergrans moderniteit van de vorm: de vrije vers zonder eindrijm met klank- en ritmepatronen, die een eigen muzikaliteit bezitten Deze bundel bevat een representatieve keuze uit Södergrans gedichten. Beide bundels geven ieder op een unieke wijze het zicht vrij op, volgens de Zweedse critica Ruth Halldén, "de Kandinsky van de poëzie. Ze knipte plotseling de verbinding met de dromerige stemming van de fin de siècle door, intensiveerde de toonsterkte en het koloriet op een manier die men brutaal en schokkend vond". [Günther Brandorff] Verberg tekst

Edith Södergran (1892-1923) wordt beschouwd als de pionier van het lyrisch modernisme in Scandinavië. Haar werk is van hoog literair gehalte. Slechts een enkele bundel is tot op heden in het Nederlands vertaald*. Het is belangrijk dat er nu een bloemlezing uit haar hele oeuvre in vertaling is verschenen. De bloemlezing wordt voorafgegaan door een inleidend artikel van Clas Zilliacus, hoogleraar aan de universiteit van Turku, dat de lezer helpt de poëzie in het juiste kader te plaatsen. De selectie uit het werk van Södergran is verantwoord gekozen. In de vertalingen vindt men de vervoering, de extase en het dwepende terug dat de eerste bundels van Södergran zo kenmerken, en de serene rust en stilte van de laatste bundel. Ook in andere opzichten zijn de vertalingen trefzeker en in goede balans. Een heel fraai boek dat zijn weg naar het breed literair geïnteresseerd publiek zeker zal vinden. Gebonden uitgave op pocketformaat; deeltje uit een reeks bloemlezingen uit het werk van bekende dichters. Verberg tekst