Proberen het bos en de bosgrond te delen met een das is een daad van liefde. In Leven als een dier probeert Charles Foster in de vacht en de veren te kruipen van vijf verschillende dieren. Dat doet hij omdat hij wetenschapper is, dierenarts, ethicus, jurist en vader van zes, en in al die gedaanten erg nieuwsgierig, zo blijkt in dit boek.

De dierenriem lijkt een beetje willekeurig: naast de das aapt Foster ook het edelhert, de otter, de vos en de gierzwaluw na ('Een gierzwaluw worden? Ik kon evengoed proberen God te worden'). Het is een vermetel plan, en Foster weet van bij het begin af dat het zal mislukken. Maar de mislukking is glorieus, en het boek over zijn exploot is een voltreffer.

Met het dier dat hij het eerst beschrijft, zou je nog denken dat het kan, dat de mens inderdaad een dier kan zijn. Hij neemt zijn achtjarige zoon wekenlang mee naar een bos in Wales om daar met de blote hand een hol te graven, een bedje te spreiden van varens, samen doorweekt te raken, en das te worden. Ongetwijfeld zal die zoon later even bizarre gewoontes aankweken, maar wat een avontuur.

'Een winterkoninkje plukte een rups van Toms been, toen die in een kluit dode boshyacinten lag te tukken', schrijft Foster, maar helemaal idyllisch is het allemaal niet. Het dieet van dassen bestaat voor 80 procent uit wormen. Foster proeft mee, kauwt en herkauwt want wetenschap is verifieerbaar en herhaalbaar. Wormen in Wales smaken anders dan wormen in de Chablis, is de conclusie.

Om zijn reukzin te trainen en nog dassiger te worden volgt Foster een cursus blind wijnproeven. In de kamers van zijn huis zet hij verschillende kazen. Geblinddoekt en opzettelijke gedesoriënteerd probeert hij zich snuivend een weg te banen. Zo verkent hij de grenzen van de zintuiglijke waarnemingen en van de taal, grenzen die vaak met prikkeldraad zijn afgezet, al is deze schrijver nog zo vaardig. Maar als je lang genoeg in de modder van een vijver vol bloedzuigers ligt, vind je wel iets van waarheid.

Pak van neopreen

De bijzondere sjamanistische metamorfoses van Foster passen in een queeste naar het detail, naar betekenis. Zijn boek is een grote lofzang op aandacht. 'We hebben uiterst gevoelige handen, maar hanteren de wereld met een paar dikke handschoenen en als ons dat dan verveelt, verwijten we hem dat hij geen vorm heeft.'

Foster duikt de wervelende rivieren van Exmoor in, op zoek naar de otterervaring. Veel sympathie heeft hij niet voor de dieren. Ze zijn hem, zeker in vergelijking met de dassen, te nerveus. 'Otters zijn nog botter dan katten in hun weigering van wederzijdsheid.' Niet gemakkelijk om in een pak van neopreen het belachelijk beweeglijke lijf van een otter te worden. De dieren zijn notoir schichtig en laten zich nauwelijks waarnemen. Otterologen bestuderen otters daarom aan de hand van wat ze achterlaten in hun territorium, feces.

Foster laat zijn zes kinderen afzonderlijk los op de heide in de buurt van zijn buitenhuis, om daarna aan hun feces te proberen ruiken wie wat heeft achtergelaten. Dat lukt. Maar het is een magere en zekere een onprettige omweg. Want, aldus Foster, 'stront kan de wetenschappelijke constructies die we erop willen bouwen, gewoon niet dragen. Je kunt mijn leven niet reconstrueren aan de hand van mijn drollen.'

Als ex-jager Foster betreurt de jachtpartijen op edelherten. 'Terwijl ik daar op de heuvel bij een verpletterd hert stond, voelde ik me theologisch even ziek als een orthodoxe jood met de mond vol bloedworst.' Zijn poging om te weten wat het is om bejaagd te worden, met een ingehuurde bloedhond, is eventjes spannend. Het duurt niet lang vooraleer het dier hem weet te vinden. Bloedhonden hebben geen haast, stelt hij vast. 'Ze werken gestaag de registers door, nauwgezet en kritisch op zichzelf.' Maar wat het zij, en hoe lang je je teennagels niet knipt, de ervaring van een hert in doodsangst écht benaderen lukt niet.

Ignobel Prijs

Je moet allicht Brits zijn om iets te bedenken als Leven als een beest. Brits als in: excentriek, eilanderig, tot op het randje eigenwijs, steilorig, asociaal en zelfrelativerend. Het helpt dat er in het Verenigd Koninkrijk nog heuse wildernissen zijn en respectabele universiteiten (soms lijken die op elkaar). Het is een gelukkige combinatie van koppig verzet tegen verandering die geweldige nature writing heeft geschapen en in stand houdt. Charles Foster treedt in de sporen van Roger Deakin, Robert Macfarlane, Oliver Rackham, J.A. Baker, allemaal geënt op de oerbomen Charles Darwin en Alfred Russel Wallace.

Dit boek is postdarwinisme. De evolutieleer maakt de sprong van dier naar mens, Foster springt terug, maar belandt in de goot. De mens heeft van zijn dier-zijn lange afstanden afgelegd, zomaar op die stappen terugkeren kan niet.

Foster werd vorig jaar voor dit boek 'bekroond' met de Ignobel Prijs, dat onwaarschijnlijke wetenschappelijke onderzoeken voor het voetlicht wil halen. Er wordt vaak een beetje besmuikt gedaan over de wereldvreemdheid van wetenschappelijk onderzoek. Hier hoeft dat niet. Een wetenschappelijk boek is dit niet, of niet alleen. Het hovert op de grens tussen poëzie, getuigenis, biologie, psychologie, filosofie, antropologie, mystiek en onzin.

Leven als een beest gaat over dassen en herten en andere dieren, maar het gaat vooral over onszelf, de mens, het wezen dat heeft leren rechtop lopen zicht kreeg op een veel verdere einder. Het is een beetje sneu voor de dieren die Foster beschrijft, alsof we onszelf niet kunnen beschrijven door naar onszelf te kijken - zo zetten we dieren ook weer in voor eigen gewin.

Ken jezelf, luidt het oude filosofische gebod, maar dat is hondsmoeilijk. Fosters frustratie daarover deed hem naar een ander soort spiegel kijken, een met haar of veren op. Het resultaat is een wonder van een fiasco. Leven als een beest is intens, het is poëtisch, het is religieus. En het is wetenschappelijk, dat ook.

Vertaald door Ine Willems, Signatuur, 236 blz., 19,99 €. Oorspronkelijke titel: 'Being a beast'.

Verberg tekst

Iedereen die net als ondergetekende een kat heeft, weet welke existentiële vragen zo’n dier uitlokt. Wat denkt het? Droomt het over muizen? Houdt het van me of ziet het mij enkel als een grote vlezige voedselautomaat? En wat vreet zo’n beest de hele dag buiten uit?

Charles Foster wilde ook weten wat dat betekent, dier zijn, en vond er niets beter op dan als een dier te gaan leven. Dat klinkt sjamanistisch – u weet wel, in een zweethut gaan zitten om uw innerlijke konijn te ontdekken – maar daar is Foster te nuchter voor. Geef hem maar ruwe ongepolijste ervaring. Dus als Foster wil weten hoe een das zijn dagen vult, trekt hij samen met zijn zoon het bos in, graaft hij een tunnel in een heuvelflank en blijven ze daar een weekje in wonen. Lekker gezellig in een zelfgemaakte burcht op varens slapen, wormen eten en op handen en voeten naar het beekje kruipen. Klinkt knullig maar Foster, die regelmatig met veel zelfspot zijn eigen methode bekritiseert, steekt er wel wat van op en merkt dat zijn zintuigen tot veel meer in staat zijn dan hij vermoedde. Lees: hij leert verschillende soorten poep te onderscheiden en merkt dat zijn smaakpapillen de terroir van een worm kunnen bepalen.

Zo gaat hij ook te werk om de Londense vossen in kaart te brengen: als een dakloze door de stad sluipen, slapen onder struiken tot een bobby je ontdekt en vuilnisbakken doorploegen op zoek naar restjes. Of hij wil als ex-jager weten hoe dat voelt om als edelhert opgejaagd te worden door bloedhonden. Ooit vol bewondering naar sierlijke otterfilmpjes gekeken op het internet? Foster trekt een wetsuit aan en springt de ijskoude rivier in om met blote handen paling te vangen.

Dergelijke tactieken leveren vaak hilarische passages op, maar Foster kan ook bijzonder cynisch uit de hoek komen. Zo is hij ongemeen scherp voor zijn oude jagende zelf, en in het hoofdstukje wolf begint hij doodleuk de mens te beschrijven, dat neoliberale dier dat alles op zijn weg verslindt – de Latijnse spreuk homo homini lupus werd zelden treffender geïllustreerd. Tussen kolder en kritiek zit gelukkig een stevige brok wetenschap, en het is die combinatie die Leven als een beest vermakelijk en verheffend maakt; je leert heel wat bij over beest én mens.

Eén persoonlijk minpuntje: Foster houdt niet van katten. ‘Ze zijn intrinsiek onaangenaam: ijdel, koud en wreed. Katten zijn op hun best in de handen van een taxidermist.’ Met het eerste deel ben ik het alvast eens – daarom vind ik ze net zo leuk.

****

Signatuur (oorspronkelijke titel: Being a Beast), 240 blz., € 19,99.

Verberg tekst

De auteur (1962) heeft een breed opleidingsniveau: bioloog, onderzoeker, advocaat, theoloog, filosoof, wetenschappelijk docent. Dat komt ook tot uitdrukking in de inhoud van dit boek. Het gaat niet alleen om het door empathie invoelen en zich verplaatsen in het doen en laten van een das, otter, vos, edelhert en gierzwaluw (staand voor de oerelementen aarde, water, vuur en lucht). Hij doet onverwacht en verregaand onderzoek om zich in een dier in te leven: wie gaat er, samen met een zoon van 8 jaar een paar maanden in een hol in het bos wonen en leven om zich das te voelen? Op handen en voeten het terrein verkennen. Ervaren hoe bijvoorbeeld geur en smaak van verschillende regenwormen zijn? Of slapen in de stad als een stads-vos? De vele ervaringen worden niet alleen vermeld, maar ook uitgebreid belicht vanuit filosofische, mystieke en soms religieuze achtergrond. Het functioneren van mens en dier in levensbeschouwelijke zin komt daarbij in uitgebreide, literaire volzinnen naar voren. Dit boek is dus veel meer en anders dan een ‘gewoon’ verhaal over dieren. Het roept op tot denken. Gericht op lezers die de filosofische uitdaging aan durven. De dierenverhalen zijn bijzonder, maar in wezen ondergeschikt. Verberg tekst